Termin „komunikacja” wywodzi się z łaciny od słowa communicatio i oznacza łączność, wymianę, rozmowę. W relacji między ludźmi komunikacja to przekaz pewnej informacji (komunikatu) i zdolność do odbioru i rozumienia tego przekazu. Jak ważna jest umiejętność porozumiewania się na co dzień (w relacjach: nauczyciel – uczeń, przełożony – podwładny, rodzic – dziecko, „zwykli” rozmówcy) nie trzeba nikogo przekonywać. Czy jest to sztuka, którą łatwo posiąść? Lord Chesterfield w „Listach do syna” pisze: „Wykształcenie zdobywa się czytając książki, ale inne, ważniejsze wykształcenie – znajomość świata – zdobywa się tylko dzięki czytaniu ludzi i studiowaniu ich różnych wydań”. Na pewno warto pamiętać o tych słowach !
Komunikowanie się to przekazywanie informacji (werbalne i niewerbalne). Cele komunikowania się: • rozwijanie umiejętności komunikowania się w sposób jasny, prosty, nie oceniający, nie karzący; • rozwijanie zmysłu dociekliwości, chęć analizowania własnego zachowania; • rozwijanie zdolności rozwiązywania konfliktów i sporów na zasadzie rozwiązywania problemów, nie zaś drogą manipulacji czy przymusu. Cechą efektywnego komunikowania się jest „mówienie wprost”, czyli jasne wypowiadanie przez daną osobę swych myśli, uczuć, trosk bez oskarżania, potępiania, osądzania czy wyśmiewania drugiej osoby. Przestrzegając tej zasady możemy otrzymać natychmiastowe sprzężenie zwrotne, tzn. informacje, jak partner interpretuje nasze słowa i zachowanie. Bezpośrednie wyrażanie uczuć zapobiega kumulowaniu uczuć negatywnych, np. gniewu i pozwala na przedyskutowanie problemu.
Najważniejsze zadanie w komunikowaniu to uzgodnienie kryteriów wartości między partnerami. Do komunikowania może dojść tylko między rozmówcami pod warunkiem, że obie strony są zaangażowane. Rodzaje komunikacji: • jednokierunkowa (przekazywanie informacji przez jedną osobę, np. wykład); • dwukierunkowa (przekazywanie informacji zachęcanie do zadawania pytań, wyrażania własnego zdania) oraz • werbalna (przy użyciu słów); • niewerbalna (przy użyciu środków pozostałych – mimika, gesty, spojrzenia); tutaj 3 kanały przekazu: - werbalny – słowa, - wokalny – sposób wypowiadania słów, - wizualny – zachowanie uniwersalne (niewerbalne); • spójna (we wszystkich 3 kanałach przekazywana informacja ma charakter podobny, niesprzeczny); • niespójna (pozytywnym informacjom w jednym kanale towarzyszy negatywna informacja w innym). Proces komunikacji interpersonalnej rozpoczyna się z chwilą, gdy jeden człowiek mówi do drugiego, bo odczuwa taka potrzebę. Rozmowa jest próbą zakomunikowania światu zewnętrznemu tego, co dzieje się w naszym wnętrzu. Komunikaty słowne są kodami – językowymi odpowiednikami naszych uczuć, ale nie naszymi uczuciami. Istnieją i komunikaty zaszyfrowane, gdy kod nie jest tożsamy z tym, co czuje mówiący – wtedy ważne jest aktywne słuchanie, aby rozszyfrować komunikaty zaszyfrowane, ukryte.
Blokady komunikacji interpersonalnej : • nakazywanie, komenderowanie, polecenie wypowiedzi tego typu informują ucznia, że jego uczucia, potrzeby są nieważne i musi dostosować się do potrzeb nauczyciela (np. słowa: siedź spokojnie, dopóki nie pozwolę ci wyjść; nic mnie nie obchodzi, że chce ci się pić wywołują złość ucznia i mogą skłonić go do oporu, wyrażania wrogich uczuć); • ostrzeganie, groźba (np. słowa: przestań płakać albo naprawdę będziesz miał ku temu powód - mogą wywołać w uczniu lęk; jeśli się nie poprawisz, wezwę rodziców - mogą wzbudzać wrogość i chęć zrobienia właśnie tego, przed czym ostrzegano, aby zobaczyć, czy groźba nauczyciela się spełni); • moralizowanie, głoszenie kazań na słowa „powinieneś, powinnaś” uczniowie reagują niekiedy oporem i silniejszym obstawaniem przy swoim – wypowiedzi moralizujące komunikują uczniom, że nauczyciel nie ufa ich osądowi i muszą przyjąć to, co inni uznają za słuszne; wywołują też uczucie winy przekonując uczniów, że są źli; • doradzanie, sugerowanie, proponowanie rozwiązań takie zachowania odbierane są przez uczniów jako dowód, że nauczyciel nie wierzy w ich zdolność do samodzielnego rozwiązywania problemów; niekiedy uczniowie mogą uzależnić się od nauczy-ciela i w każdej stresowej sytuacji zwracać się do niego albo też uważać, że nie są rozumiani; • pouczanie, robienie wykładu, dostarczanie logicznych argumentów na pouczanie uczniowie mogą reagować poczuciem niższości, podporządkowania – logika i fakty często wzbudzają postawę obronną i niechęć; niewłaściwa metoda wykładania, wygłaszania wykładu sprawia, iż uczniowie są znudzeni i przestają słuchać; • osądzanie, krytykowanie, potępianie, dezaprobata wypowiedzi te naruszają godność, wpływają na złą samoocenę, sprawiają, że uczniowie czują się gorsi, źli; ponadto krytyka wywołuje kontrkrytykę; • chwalenie, aprobowanie uczniowie często rozumieją to jako próbę manipulowania, subtelny sposób wpływania na nich („mówisz tak, bo chcesz, żebym więcej pracował”); pochwała wyrażana publicznie, stawianie za wzór może być kłopotliwe, ale i brak pochwały może być odbierany jako krytyka; • wyśmiewanie, ośmieszanie maja niszczący wpływ na wyobrażenie uczniów o sobie; • interpretowanie, diagnozowanie wypowiedzi tego rodzaju informują uczniów, że nauczyciel ich sobie wyobraża, zna motywy ich postępowania i wie, dlaczego zachowują się w taki, a nie inny sposób (np. robisz tak po to, aby zwrócić na siebie uwagę); taka analiza może wywołać w uczniu frustrację, bo może być odebrana jako zagrożenie – jeżeli analiza nauczyciela jest prawidłowa, uczniowie czują się rozszyfrowani, gdy jest zła, błędna, odczuwają złość z powodu fałszywego oskarżenia; • wypytywanie, krzyżowy ogień pytań uczniowie często czują się zagrożeni pytaniami, zwłaszcza gdy nie rozumieją, dlaczego nauczyciel ich wypytuje – wypytywanie jest złą metodą, jeśli chodzi o ułatwienie komunikacji interpersonalnej.
Czynniki ułatwiające komunikację : • słuchanie bierne milczenie nie upewnia uczniów co do tego, że nauczyciel rzeczywiście słucha, nie mają dowodu, że zostali zrozumiani; milczenie nie jest przekaźnikiem ciepła i empatii – korzystne wtedy, gdy jest znakiem akceptacji; • odpowiedzi przytakujące świadczą o tym, że nauczyciel słucha, ułatwiają komunikację z uczniem, ale nie przekonują, że nau-czyciel naprawdę rozumie (np. „hm”, „ach”, „no tak” …); • „otwieracze”, zaproszenia do rozmowy są skuteczne tam, gdzie nauczyciel chce wysłuchać uczniów i poświęca czas, by służyć im radą; nie są skuteczne tam, gdzie chodzi o okazanie akceptacji, zrozumienia (np. To interesujące, mów dalej. Czy chcesz o tym porozmawiać? …); • słuchanie aktywne (rozmawiają 2 osoby, wypowiedzi zwrotne) sprawia, że uczeń czuje, iż jego poglądy i uczucia są szanowane i akceptowane; sprzyja komunika-cji interpersonalnej, rozładowuje napięcia, ułatwia zidentyfikowanie problemu, sprawia, że uczeń chce wysłuchać nauczyciela – dzięki aktywnemu słuchaniu stosunek pomiędzy uczniem a nauczy-cielem opiera się na zrozumieniu, szacunku i trosce
Komunikowanie się bez słów : Język słowny jest głównym środkiem, za pomocą którego ludzie wyrażają swoje myśli i uczucia. Jednak wyraz twarzy, ruchy ciała, gesty, cechy głosu, (np. zawieszenie go) są potężnymi środkami komunikacji. Te same słowa mogą być interpretowane na wiele różnych sposobów
Ekspresja niewerbalna - porozumiewanie się, które nie opiera się wyłącznie na słowach lub symbolach słów. Ten rodzaj ekspresji może być stosowany łącznie z wypowiedziami słownymi (np. gdy ktoś mówiąc, uśmiecha się, to jednak posługiwanie się tym rodzajem ekspresji nie wymaga użycia słów). Niewerbalne komunikaty przekazują podstawowe wymiary uczuć i postaw (np. niechęć, domi-nację, zadowolenie). Główne typy ekspresji niewerbalnej : • mimika twarzy emocje najwyraźniej ujawniają się na twarzy, np. radość, smutek, strach, gniew, pogarda, zdziwienie; • kinezjetyka zajmuje się pozycjami ciała, postawą, gestami ciała; • proksemika interesuje się przestrzenną odległością między ludźmi, którzy wchodzą w interakcje, jak i ich sto-sunkiem do siebie; wyznaczniki to kontakt wzrokowy i dotykowy; • parajęzyk obejmuje głosowe, ale niewerbalne aspekty porozumiewania się – cechy głosu: natężenie, tempo mówienia, błędy i zakłócenia płynności mowy oraz dźwięki niejęzykowe, np. śmiech, ziewanie.
W 1971 roku Albert Mehrabian sformułował wzór przedstawiający wpływ każdego z kanałów komunikacji na ogólną interpretację przekazanej informacji : ogóle uczucie = 7 % - uczucia wyrażane słowami 38 % - uczucia wyrażone głosem 55 % - uczucia wyrażone mimiką Wskazuje to na to, że ludzie najbardziej ufają twarzy, a najmniej słowom. Kanały niewerbalne nie są tak dobrze kontrolowane i w sposób bardziej bezpośredni odzwierciedlają prawdziwe uczucia i postawy danej osoby.
Aby porozumiewać się efektywnie trzeba: czuć, słuchać i mówić. Beverly Cole powiedział kiedyś: „Prawdopodobnie najsilniejszym narzędziem, jakim dysponujemy w sytuacjach trudnych, jest dobre słuchanie” (nie słyszenie lecz słuchanie, czyli dokonywanie odkodowania znaczeń słyszanych słów). Dobre słuchanie pomoże nam w: - kontaktach i porozumiewaniu się z drugą osobą, - zredukowaniu napięcia w trudnych momentach, - zachęcaniu naszego partnera do współpracy. Wiele nieporozumień w relacjach interpersonalnych jest właśnie wynikiem złej komunikacji ( o efektywnej komunikacji można mówić wtedy, gdy treść wypowiedzi jest zrozumiana zgodnie z intencjami nadawcy przekazu).
opracowała Anna Chruścicka
Literatura : E.Aronson, Człowiek istota społeczna, Warszawa 1995 E.Aronson, D.Wilson, R.Akert, Psychologia społeczna. Serce i umysł, Poznań 1997 T.Gordon, Wychowanie bez porażek, Warszawa 1997 S.Mikka, Psychologia społeczna, Warszawa 1984 Zimbardo, Ruch, Psychologia i życie, Warszawa 1995
|